– در باب «ژانـر» –
راهنمای ژانـر رمـزآلود – تریـلر
[از Filmsite.org و NFI.edu]
ترجمه و گردآوری: مریم ابوالحسنی
فیلم‌های رمزآلود به دنبال ایجاد تعلیق، پیش‌بینی، انتظارات بالا، شک، تنش و حس هیجان در مخاطب هستند. فیلم‌های رمزآلود/تریلر و فیلم‌های ژانر تعلیق، تقریبا یکی هستند و می‌توانند جای یکدیگر به کار بروند. اگر قرار باشد این ژانر را تعریف کنیم، یک تریلر حقیقی، فیلمی است که فقط یک هدف را دنبال می‌کند؛ هرچه داستان پیش می‌رود و به نقطە اوج می‌رسد، باید موجب هیجان، دلهره و میخکوب کردن مخاطبان شود. تنش در این ژانر، معمولا با قرار گرفتن شخصیت اصلی در شرایط تهدیدآمیز یا مرموز، موقعیت فرار یا مأموریتی که فرار از آن غیرممکن به نظر می‌رسد، رشد می‌کند.
ریدلی اسکات، آلفرد هیچکاک و مارتین اسکورسیزی از کارگردان‌های مشهور این ژانر هستند. از فیلم‌های شاخص این ژانر می‌توان به «سکوت بره‌ها» با بازی آنتونی هاپکینز و «سرگیجه» به کارگردانی آلفرد هیچکاک اشاره کرد.
انواع تریلر
تریلر روانشناختی: این فیلم‌ها تریلرهایی با مرکزیت روان انسان‌ها هستند. معمولا این شخصیت‌ها دارای اختلال‌های روانی ناشی از آزارهایی هستند که در دوران کودکی بر آنان وارد آمده‌اند. مثال معروف این فیلم‌ها، «روانی» به کارگردانی آلفرد هیچکاک است. در این فیلم نورمن بیتس که صاحب یک متل است، از اختلال تجزیە هویت رنج می‌برد؛ بدین معنا که او به دو هویت، که یکی از آن‌ها مادرش است، وانمود می‌کند. او در نتیجە آزاری که در کودکی دیده بود، مبتلا به این بیماری شد و پس از اینکه عاشق نقش اول زن شد، او را کشت.
تریلر توطئه: این زیرژانر حول پروتاگونیست‌هایی می‌چرخد که روی موضوعی تحقیق می‌کنند و به توطئه‌هایی ختم می‌شود که آن‌ها باید حلشان کنند. از نمونه‌های کلاسیک این فیلم‌ها، «رمز داوینچی» با بازی تام هنکس است که براساس کتابی با همین نام اثر دن براون ساخته شد.
تریلر جنایی: این زیرژانر ترکیبی از دو ژانر تریلر و جنایی است. این فیلم‌ها روی اقدامات جنایی مثل قتل‌ها و سرقت‌ها و سروکار داشتن با قاتل‌های سریالی تمرکز دارند و از اکشن برای ایجاد تعلیق استفاده می‌کنند. «جایی برای پیرمردها نیست» مثالی برای زیرژانر تریلر جنایی است.
تریلر فراطبیعی: این فیلم‌ها که ترکیبی از ژانرهای علمی تخیلی و فانتزی هستند، به ذائقۀ مخاطبان خوش می‌آیند، چون بسیار غیرعادی و غیرطبیعی هستند؛ مثل داستان‌های ارواح و خون آشام‌ها. فیلم‌های ام. نایت شیامالان ازجمله «حس ششم» مثال‌های کلاسیکی از این زیرژانر هستند.
تریلر معمایی: فیلم‌های معمایی اغلب مشابه زیرژانر جنایی هستند؛ اما همیشه از مجریان قانون به عنوان شخصیت‌های اصلی استفاده نمی‌کنند. در این فیلم‌ها، معمولا، شخصیت می‌خواهد به واقعیات پشت اتفاق‌های رخداده پی ببرد. «چاقوکشی» و «دختری با خالکوبی اژدها»، ازجمله این فیلم‌ها به شمار می‌روند.
تریلر تکنو: در زیرژانر تریلر تکنو، از تکنولوژی سطح بالا به عنوان عامل متمایزکننده استفاده می‌شود؛ مثل «ماتریکس» و «اکس ماکینا».
تریلر نوآر: فیلم‌های نوآر بیشتر به عنوان سبک دیده می‌شوند تا ژانر، با این حال، معمولا، جنایت حضور پررنگی در این فیلم‌ها دارد. این تم اغلب حول نوعی عدم تعادل در یک شخصیت که منجر به پرخاشگری، خودانزجاری و جامعه ستیزی می‌شود، می‌چرخد.
تریلرهای اولیه
یکی از اولین تریلرها، فیلم «فکاهی ایمنی آخر از همه!» (1923 ) با بازی هارولد لوید است که در آن یک بدلکار بی باک روی یک آسمان خراش است. در فیلم «تسخیرکننده و هراس انگیز آلمانی‌ام» (1931 ) به کارگردانی فریتس لانگ، پیتر لوره (در اولین فیلمش) نقش یک جنایتکار را بازی می‌کند. داستان این فیلم دربارە زندگی یک قاتل سریالی به نام پیتر کورتن (شناخته شده به عنوان خون آشام دوسلدورف) است. تریلر جنایی/وحشت ادوارد سادرلند به نام Murders in the Zoo نیز لیونل اتویل را به عنوان یک جانورشناس جنایتکار و حسود نمایش می‌دهد. از دیگر فیلم‌های وحشت این دوره که در مخاطب دلهره ایجاد می‌کنند، می‌توان به «گربه و قناری» (1927 ) به کارگردانی پل لنی، «دکتر جکیل و آقای هاید» (1931) به کارگردانی روبن مامولیان و «زمزمه‌های خفاش» (1930) به کارگردانی رولاند وست اشاره کرد.
تریلر روانشناختی کلاسیک جرج کیوکر به نام 1944 Gaslight یک شوهر حقه باز را نشان می‌دهد که نقشە دیوانه شدن همسر بی گناهش را می‌کشد تا ارث و میراثش را تصاحب کند. فیلم نوآر «لورا» (1944) ماجرای تحقیقات یک قتل نفس‌گیر توسط یک کارآگاه پلیس را بازگو می‌کند. فیلم موهوم «تصویر دوریان گری» (1945) براساس رمانی از اسکار وایلد است؛ این فیلم داستان مردی است که مانند فائوست قراردادی با مفیستوفلس می‌بندد، مبنی بر اینکه همیشه جوان بماند.
در فیلم «پلکان مارپیچ» (1946) یک خدمتکار لال در یک خانە تسخیر شده، از یک قاتل سریالی می‌ترسد و فکر می‌کند که قربانی بعدی اوست. در یک تریلر دیگر، با نقش آفرینی اورسن ولز و ریتا هیورث، به نام «بانویی از شانگهای» (1948) یک زن زیبا، وکیل/شوهرش، همکار او و یک ملوان ایرلندی، درگیر قتل می‌شوند. در «متاسفم، شماره اشتباه است» (1948) یک زن ناتوان، طرح یک قتل علیه خودش را از طریق تلفن می‌شنود. «مرد سوم» (1949) به کارگردانی کارول رید، یکی از بهترین فیلم‌های تعلیق تمام ادوار، داستان یک نویسنده در وین بعد از جنگ جهانی دوم است که متوجه می‌شود، دوست قدیمی‌اش _که فکر می‌کرد مرده است_ یکی از دلال‌های بازار سیاه است.
هیچکاک: استاد تریلرهای تعلیق
هیچ فهرستی از فیلم‌های تریلر و تعلیق نیست که بدون اشاره به فیلم‌ساز انگلیسی، آلفرد هیچکاک، کامل باشد. او کمک کرد که ژانر تریلر امروزی شکل بگیرد. شروع کارش، با فیلمی در دوران صامت به اسم «مستأجر: داستان لندن مه آلود» (1927) بود؛ داستانی پر از تعلیق؛ مشابه «جک قاتل». به دنبال آن، تریلر بعدی و اولین فیلم ناطقش یعنی «باج گیری» (1929) را ساخت. هیچکاک معمولا در فیلم‌های بلندش حضور افتخاری و مختصری داشت که شروع این حضور، با فیلم سومش یعنی «مستأجر: داستان مه آلود لندن» (1927) بود؛ البته حضورش در فیلم‌ها متناوب بود. او از سال 40 در همە فیلم‌هایش به جز «مرد عوضی» (1965) ظاهر شد. او با اینکه پنج بار نامزد دریافت جایزە بهترین کارگردان شد، اما هیچوقت آن جایزه را نبرد.
هیچکاک به عنوان استاد مؤلف ژانر تریلر و تعلیق، که ترس‌ها و آمال مخاطبان را آلت دست خود قرار می‌دهد، شناخته شده است. او اغلب تابوها و موضوعات جنسی محور را با فیلم‌هایش می‌آمیزد؛ مثل حافظە سرکوب شدە مارنی در «مارنی همجنس گرایی پنهان در بیگانگان در ترن»، نظربارگی در «پنجرە عقبی»، وسواس روحی در «سرگیجه» و عقدە ادیپوس در «روانی».
فیلم‌های هیچکاک اغلب یک قربانی بیگناه را در موقعیتی غیرعادی، مرگبار یا ترسناک نشان می‌دهند؛ مثل موقعیت هویت اشتباهی، سوءشناسایی یا اتهام غلط. مثلا در« 39پله»، «مرد عوضی» و «شمال تا شمال غربی».
او همچنین تکنیک‌های سینمایی مختلفی را به کار می‌برد؛ برای نمونه، اولین فیلم ناطق بریتانیایی با «باجگیری»، زوم شدید روی کلید در «بدنام»، لیوان شیر درخشان در «سوءظن»، برش موازی طولانی بین مسابقە تنیس و ساییدن میله‌های مجرای فاضلاب در «بیگانگان در ترن»، تدوین صحنە حمام همراه با موسیقی متن ویولن گوش خراش برنارد هرمان در «روانی» و یا دالی زوم در «سرگیجه».
یکی دیگر از تخصص‌های او، استفاده از موتیف‌های بیانگرای بصری بود؛ مثلا صحنە سورئالیستی رویا در «طلسم شده»، کلید در «بدنام»، پاگرد یا استفاده از نیمرخ و اثر ضدنور در «سرگیجه»، بازتاب قتل در عینک افتادە قربانی در «بیگانگان در ترن»، انتقال احساس گناه در «سایە یک شک». علاوه بر این هیچکاک به ساختن فیلم‌هایی که از نظر تکنیکی چالش برانگیز هستند، مثل «قایق نجات» و «طناب» علاقە وافری داشت. در بسیاری از این فیلم‌ها، تعقیب و گریز ناگریزی که در نهایت به رویارویی نهایی در یک مکان ویژه و آشنا ختم می‌شود، وجود دارد. در نهایت با قطعیت می‌توان گفت که تأثیر هیچکاک در تریلرهای هیچکاک‌گونە بسیاری از کارگردانان قابل مشاهده است.
تریلرهای مأمور مخفی/جاسوسی جیمز باند
قهرمان اکشن دوران معاصر، جیمز باند 007 است؛ شخصیتی که برای سرویس مخفی ملکه استخدام شده است؛ این فرد برخاسته از برداشت آزادی از شخصیت مأمور/جاسوس دوازده رمان جیمز باند اثر ایان فلمینگ بریتانیایی است. قبل از فیلم‌های سینمایی، نخستین حضور باند در سال 1954در تلویزیون بود؛ و بری نلسون نخستین کسی بود که به عنوان مأمور 007 آمریکایی و با نام جیمز باند، در تلویزیون حضور پیدا کرد؛ این فیلم تلویزیونی نخستین اقتباس از رمان باند فلمینگ، به نام «کازینو رویال» بود.
اولین سری موفقیت آمیز از فیلم‌های پر تعلیق مأمور ویژە 007 جیمز باند، در دوران جنگ سرد، در دهە 1960که تهدید کمونیسم پررنگ بود، به نمایش درآمد. «دکتر نو» (1962) به دنبال آن «از روسیه با عشق» (1963) و «گلدفینگر» (1964) جزو نخستین فیلم‌ها هستند. نقش این ابرقهرمان خیره کننده، تا به حال توسط شش بازیگر ایفا شده است: شان کانری، جرج لازنبی، راجر مور، تیموتی دالتون، پیرس برازنان و دنیل کریگ.
با شروع جنگ سرد در دهە 1960 بعد از اینکه ممنوعیت خشونت و رابطە جنسی تا حدی برداشته شد، فیلم‌های جاسوسی اکشن/ماجراجویانە باند با لوکیشن‌های خارجی در کشورها و شهرهای دیگر، شوخی‌ها و دیالوگ‌های مسخره، استفاده از اشیای کوچک و مبتکرانه برای مبارزه با شریرها، تعلیق در صحنه‌های اکشن، ترفندهای بی پروایانه، زنان جذاب و یک مأمور عملگرا و کارکشتۀ علاقه‌مند به لباس‌ها و ماشین‌های گران‌قیمت که با جنایتکاران عجیب و غریب، مرگبار و بدنام، که قصد حمله و تجاوز به دنیا را دارند، می‌جنگد برای مخاطبان بسیاری خوشایند بود. فیلم‌های باند، مقلدان و کپی‌های بسیاری را به دنبال داشت.
فیلم‌های تریلر متأخرتر
از تریلرهای معاصر می‌توان به «مکالمه» (1974) فرانسیس فورد کاپولا، «آرواره‌ها» (1975) به کارگردانی استیون اسپیلبرگ، «مأموریت غیرممکن» با بازی تام کروز و هویت بورن (2002) به کارگردانی داگ لیمان اشاره کرد.
