پرسه آن کبوتر بیمار؛ یادداشتی از همایون امامی

همایون امامی، منتقد، پژوهشگر، مستندساز، استاد دانشگاه، مؤلف چندین کتاب سینمایی و از پیشکسوتان سینمای ایران، نقدی بر مستند کوتاه «شفاعت» ساخته رضا اکبریان گالشکلایی،به نگارش در آورده است.

پرسه آن کبوتر بیمار؛
فیلم«شفاعت» ساخته رضا اکبریان گالشکلایی با میا‌ن‌نویس زیر شروع می‌شود:
«چند صد کبوتر در حرم امام رضا(ع) زیست می‌کنند که روزانه برخی از آن‌ها به دلیل نوع خاصی از بیماری قدرت پرواز خود را از دست می‌دهند. در این زمان تا یافته شدن‌شان توسط خادمین حرم، در اطراف آن پرسه می‌زنند.
در حیرت آن همه شکوه بودم، که ناگاه با او مواجه شدم!»
و به این ترتیب شخصیت فیلم معرفی می‌شود، ولی هنوز این شخصیت در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.  تأکید بر نوع خاص بیماری و کاربرد  ضمیر «او» که ابهامی در خود دارد به تعلیقی راه می‌دهد که بر جذابیت شروع فیلم افزوده است. عابران در گذرند و هریک به کاری مشغول: یکی تعظیم کرده تا عقب عقب خارج شود، یکی دست بچه‌اش را به دنبال خود می‌کشد، یکی سلفی می‌گیرد و همه این موارد بر اشتیاق ما در شناخت «او» می‌افزاید تا این که در لابلای این رفت و آمدهای شتابزده که به درستی با ریتمی پرشتاب هم به نمایش در می‌آیند با کبوتری روبرو می‌شویم که در زاویه‌ای سر بالا Low Angle در هیبت عقابی در نمایی درشت خود را آشکار می‌کند. تصویری از او که با موقعیتی که بعدا از او به نمایش درآمده و او را زار و نزار و خوار و خفیف در لابلای دست و پای زائران نمایش می‌دهد کنتراست ایجاد می‌کند.
عابران همچنان با همان شتاب، بی‌توجه به پیرامون و گرم کار خود در گذرند. در بازگشت به کبوتر او را در موقعیتی متفاوت می‌بینیم: خوار و خفیف و در زاویه‌ای از بالا High Angle در لابلای پاهای عابران سرگردان است. گاهی به این طرف وگاهی به آن طرف می‌رود. ناتوانی و ره گم‌کردگی به‌خوبی در رفتارش پیداست.
بگذارید بیش از این از ماجرای فیلم صحبت نشود تا شیرینی دیدن آن برای مخاطب علاقمند از کف نرود.
رضا اکبریان گالشکلایی مستندسازی با قریحه است که در همین یکی دو کار نخستینش نشان داده  که بیش از بازنمایی واقعیت به پرداخت امر واقع اهمیت می‌دهد و همین به تناسب روح و جان‌مایه رخداد برابر دوربین، به راه‌یابی شاعرانگی خاصی در فیلمش منجر می‌شود و نیز به کاربرد ایهامی که بر دلپذیری فیلم او می‌افزاید. ایهامی برخاسته از کاربرد سنجیده‌ نمادها و نشانه‌‌هایی که ریشه در فرهنگ دیرپای ایران ‌زمین دارند. در زیر توجه شما را به چند نمونه جلب کرده از این بحث می‌گذرم:

•  فیلم سیاه و سفید است. نمادی یادآور نبرد نور و ظلمت در اساطیر ایرانی و نیز بودن و نبودن، که در اینجا می‌توان از آن به استجابت – یا عدم استجابت – شفاعت تعبیر کرد.
• وسعت دایره‌ شفاجویان که از محدوده‌ انسانی فراتر رفته و دنیای پرندگان و حیوانات را نیز در بر می‌گیرد. امری برآمده از دید شاعرانه اکبریان به پدیده‌ زیارت و شفاعت.
• پرواز آزاد کبوتران در آسمان که بر تندرستی و رهایی آنان دلالت دارد.
• نگاه هوشمند اکبریان تعبیر و تاویل پرواز رهای کبوتران در آسمان را به دو گونه مورد استفاده قرار داده است: نخست کاربردی که بر رهایی، دلالت دارد و در بسیاری از فرهنگ‌ها به گونه‌ای یک‌سان تأویل می‌شود و در نخستین استفاده وی از پرواز کبوتران مفهوم خود را آشکار می‌سازد و دو دیگر پروازی که پس از چند پرواز ناموفق و برزمین افتادن‌های پی‌در‌پی که از عجز او در پرواز حکایت دارد به نمایش در می‌آید. با توجه به تأکیدی که اکبریان بر عجز کبوتر در پرواز دارد می‌توان این پرواز دوم را پرواز روح او به آسمان‌ها تعبیر کرد. اکبریان دست مخاطب را در ترسیم و تعیین پایان فیلم باز می‌گذارد وبه اصطلاح ما را با فیلمی از نوع پایان باز روبرو می‌کند. فیلمی که معنای نهایی خود را در ذهن مخاطب جستجو کرده و به پایان می‌رساند.

فیلم از تصویربرداری و تدوین چشمگیری برخوردار است؛ و برای این فیلم‌ساز جوان توفیقی جدی محسوب می‌شود. امید که دیده شود و با گشودن راه وی، به رشد هنر و خلاقیتش بیانجامد.

همایون امامی
۲۵ تیرماه ۱۴۰۱

**علاقه‌مندان می‌توانند مستند کوتاه « شفاعت » را هم‌اکنون در پلتفرم‌های هاشور، ودیو و تیوال به تماشا بنشینند.