* با این تصویر مشترکی که شما از شرایط اقتصادی سینمای کوتاه ارائه کردید، جای این سوال وجود دارد که در صورت عدم بازگشت سرمایه و هزینه‌بر بودن صرف فعالیت در این حوزه، منطق فیلمسازی در سینمای کوتاه چیست؟

برجیان: در کجای دنیا این بازگشت سرمایه وجود دارد؟

* منطق اقتصادی ما در همه زمینه‌ها با اقتصاد دنیا متفاوت است.

برجیان: من خیلی جشنواره خارجی رفتم. در حوزه فیلم کوتاه، آن‌ها هم مثل ما هستند و بازگشت سرمایه ندارند. من فرانسه رفته بودم و آنجا یکی متقاضی حق پخش فیلمم بود. یک فیلمساز فرانسوی آمد به من گفت، در ایران حق پخش نمی‌خرند که من حق فیلمم را بفروشم؟ طرف هیچ شناختی از شرایط ما نداشت. اینکه می‌گویید کار در این حوزه چه منطقی دارد، واقعاً بستگی به خود ما فیلمسازان دارد.

* اما این انتظار در بخشی از جریان فیلم کوتاه به‌صورت جدی همیشه وجود داشته که فیلم‌هایشان اکران شود تا از قِبَل فروش بلیت بخشی از سرمایه تولیدشان برگردد.

برجیان: این انتظار شاید مربوط به گروه «هنر و تجربه» باشد. وقتی صحبت از منطق کار در این حوزه می‌شود، می‌گویم من باید چند فیلم کوتاه بسازم تا بتوانم فیلم بلند بسازم. قبلاً چنین قانونی وجود داشت و هرچند آن قانون حذف شده اما صورت نانوشته آن همچنان وجود دارد. وقتی قرار است تأییدیه کارگردانی برای ورود به سینمای بلند بگیری، حتماً از تو نمونه کار می‌خواهند. اگر نداشته باشی، می‌گویند برو بساز. پس به‌عنوان یک فیلمساز برای رسیدن به سینمای بلند، قطعاً باید ابتدا فیلم کوتاه بسازم و خودم را آماده کنم. ماجرای «هنر و تجربه» هم برای من بیش از ماجرای اقتصادی، بحث فرصت دیده شدن است. زمانی اگر فیلمی در جشنواره فیلم کوتاه تهران دیده نمی‌شد، کارش تمام بود.

نجفی مهر: اساساً اکران برای فیلم کوتاه، بازگشت سرمایه ندارد. همین فیلم‌های ما هم هرچند پربازیگر بود اما انتظار بازگشت سرمایه از آن نداشتیم. در بهترین حالت شاید هزینه تبلیغات آن تأمین شود. فیلم‌کوتاه همین که در جشنواره‌ها دیده شود کفایت می‌کند. من خودم ۲ دلیل برای فیلمسازی کوتاه دارم. یکی ورود به سینمای بلند است و دیگری علاقه‌ام به سینمای کوتاه. یعنی اگر زمانی فیلم بلند هم بسازم، بازهم هر از گاهی فیلم کوتاه خواهم ساخت.

صادقی: باید دید هدف‌گذاری ما از ساخت فیلم چیست. زمانی به‌دنبال کسب تجربه هستیم و گاهی به صرف علاقه به مدیوم کوتاه سراغ این حوزه می‌آییم. برخی سینمای کوتاه را هنوز سینمای آماتوری می‌دانند که صرفاً می‌توان در آن کسب تجربه کرد. من با فیلم کوتاه عاشق سینما نشدم. با فیلم بلند عاشق سینما شدم. بعد درسش را خواندم، دوره گذراندم، اما امکانش نبود مستقیم سراغ ساخت فیلم بلند بروم. باید قدم به قدم پیش می‌رفتم تا بتوانم بدوم.

* در نشست قبلی که با بچه‌های فیلم کوتاه داشتیم، برخی دوستان شما معتقد بودند کرونا موجب بهتر دیده شدن سینمای کوتاه شده و این حوزه به اندازه سینمای بلند از بحران کرونا آسیب ندیده است. شما هم این گزاره را قبول دارید؟

برجیان: در اکران بیشتر شاهد قدرت گرفتن فضای مجازی بودیم. کرونا همانطور که زیان داشت، برکاتی هم داشت که یکی از آن‌ها قدرت گرفتن وی‌اودی‌ها بود. امروز به سختی می‌توان وی‌اودی‌ها را کنار زد. در حوزه فیلم کوتاه هم ۲ سامانه «هاشور» و «ودیو» بسیار تلاش کرده بودند، دیده شوند اما فضای آن به‌وجود نیامده بود. پس اگر شرایط بهتر شده، مربوط به اکران آنلاین است و در شرایط اکران عمومی، سینمای کوتاه هم شرایط مشابه سینمای بلند را دارد. بزرگ‌ترین بستر برای اکران فیلم کوتاه همین «هنر و تجربه» است. فرصت دیگری هم وجود ندارد و امیدوارم بنای این گروه در دولت بعدی بهم نریزد. برخی دوستان شاید نگاه حیاط خلوت به این گروه داشته باشند و پیش خود بگویند این گروه کارکردی نداشته و باید تعطیل شود. واقعیت اما این است که این گروه دستاوردهای معنوی بسیاری داشته است. هم برای بچه‌های فیلم کوتاه، هم برای بچه‌های مستند، فیلم‌های بسیاری از کمدها بیرون آمد و دیده شد.

صادقی: اگر از بحث کرونا کمی فاصله بگیریم، شخصاً معتقدم بحث فضای مجازی خیلی کمک کرده است. شاید یک سری دلقک در اینستاگرام، ذهنیتی را ایجاد کرده باشند اما همین که این فضا ایجاد شده تا ظرف ۵ دقیقه یک داستانی روایت شود و مخاطب هم آن را ببیند خوب است. مقایسه کنید با دهه ۸۰ که باید به دوست و فامیل و آشنا توضیح می‌دادیم فیلم کوتاه الزاماً همان فیلم بلند نیست. الان دیگر همه می‌دانند فرمت فیلم کوتاه چیست. اگر ۱۰ سال پیش افراد را دعوت به تماشای فیلم کوتاه می‌کردیم، می‌پرسیدند یعنی چه؟

نجفی‌مهر: کرونا بالاخره در روند تولید تأثیر گذاشته است اما آنقدر باعث تغییر در شرایط اقتصادی فیلم کوتاه نشده، شرایط سخت‌تر شده است و به راحتی افراد سر پروژه‌های مختلف نمی‌روند.

* در حالی درباره شرایط فیلم کوتاه صحبت می‌کنیم که دولت دوازدهم ماه پایانی را پشت‌سر می‌گذارد و مدیران سینمایی در شرف تغییر هستند. نگاه شما نسبت به عملکرد مدیران سینمایی این دوره، مشخصاً در حوزه سینمای کوتاه چگونه است و فکر می‌کنید چقدر با شرایط ایده‌آل فاصله داریم؟

برجیان: با شرایط ایده‌آل که طبیعتاً همیشه فاصله داریم. اینکه چقدر مدیران در این دوره توانسته‌اند مفید عمل کنند هم نیاز به آمار و ارقامی دارم که من در اختیار ندارد.

نجفی‌مهر: فیلم آخر من نزدیک ۹۰ میلیون هزینه داشت که انجمن فقط ۲۰ میلیون تومان کمک کرد. مگر این چند درصد بودجه فیلم من است؟ در آخر هم ۷۰ درصد مالکیت فیلم برای انجمن می‌شود! درست است پولی نمی‌گیرد اما این چه حمایتی است؟نجفی مهر: مسأله این است که ما فیلمساز مستقلیم و وابستگی به دولت نداریم. برایمان هیچ فرقی ندارد چه کسی می‌رود و چه کسی می‌آید.

برجیان: بچه‌هایی که با انجمن سینمای جوان کار می‌کنند باید در این زمینه نظر بدهند.

نجفی مهر: آن بودجه هم همیشه بوده. شاید برخی سیاست‌های کلی در زمینه تخصیص بودجه تغییر کند اما اصل حمایت همیشه بوده و هست. مگر میزان این حمایت‌ها چقدر است؟ فیلم آخر من نزدیک ۹۰ میلیون هزینه داشت که انجمن فقط ۲۰ میلیون تومان کمک کرد. مگر این چند درصد بودجه فیلم من است؟ در آخر هم ۷۰ درصد مالکیت فیلم برای انجمن می‌شود! درست است پولی نمی‌گیرد اما این چه حمایتی است؟ همین بودجه به چند درصد از فیلمسازان تعلق می‌گیرد؟ به همین دلایل در عمل ما خودمان هستیم و خودمان، وابسته به هیچ نهاد دولتی هم نیستیم.

* این استقلال ناظر به همه فیلمسازان سینمای کوتاه است یا تنها گروهی که با بودجه شخصی فیلم می‌سازند را مدنظر دارید؟

نجفی مهر: قطعاً همه بچه‌های سینمای کوتاه خودشان کار می‌کنند. مگر چند فیلم کوتاه داریم که سفارشی ساخته شوند و بودجه به آن‌ها تعلق بگیرد؟

* خب بالاخره همیشه بحث «نورچشمی‌ها» در زمینه حمایت از سینمای کوتاه از سوی برخی فعالان این حوزه مطرح بوده و هست.

نجفی مهری: این توهمی است که همواره وجود دارد و همواره شما می‌توانید فکر کنید که گروهی هستند که به‌صورت ویژه بودجه می‌گیرند. این گروه نورچشمی چه کسانی هستند؟ بله ارگان‌هایی مانند خانه داستانی داریم اما مگر چند فیلم از این دست داریم؟ فیلم‌های شاخص این نهادها و ارگان‌ها تا به امروز کدام بوده است؟ اگر کسی آمده است که بودجه بگیرد و فیلمی بسازد و برایش مهم نباشد چه می‌سازد، بله او می‌تواند نگران باشد! کدام فیلم شاخص را در سال‌های اخیر داشته‌ایم که بخواهیم بگوییم با بودجه ۲۰۰ میلیونی فلان ارگان ساخته شده است؟

اینکه بخواهیم همیشه شاکی باشیم که بودجه‌ها به ما نمی‌رسد، درست نیست. انجمن سینمای جوانان هم دو سه سال است که همه چیزش شفاف شده و شما می‌توانید برای دریافت حمایت، چه پیش از تولید و چه پس از تولید، به‌صورت اینترنتی فرم تقاضا پرکنید. همین امروز می‌توانید بروید و ببینید من محسن نجفی مهری چند فیلم تا به امروز ثبت کرده‌ام و با حمایت چند فیلمم موافقت شده است. حتی در پایان هر سال مشخص است که هر فردی چقدر بودجه گرفته است.

اگر شما فیلمنامه‌ای ثبت کنی و تصویب نشود که نمی‌توانی آن را گردن کسی بیندازی. سلیقه همه جا وجود دارد و می‌توان به آن معترض شد اما نمی‌توان کلی گویی کرد و گفت چرا به دیگران بودجه می‌دهند و به ما نمی‌دهند.

صادقی: من هنرجوی دهه ۸۰ سینمای جوان هستم. زمانی که ما کار می‌کردیم، حوزه هنری و مرکز گسترش هم در زمینه فیلم کوتاه فعال بودند. خیلی از بچه‌های سینمای بلند وقتی دو سه کار با انجمن می‌ساختند و اعتباری کسب می‌کردند، سراغ مرکز گسترش می‌رفتند و در سطح یک پروژه سینمایی کار می‌گرفتند. خیلی از بچه‌ها در این دوره وارد سینمای بلند شدند. نوبت به ما که رسید حوزه هنری به‌صورت خاص روی فیلم بلند متمرکز شد و مرکز گسترش هم حمایت از سینمای داستانی را متوقف کرد. انجمن سینمای جوانان فقط باقی ماند. سینمای جوانان هم فرازونشیب‌هایی را طی کرد. در مقطعی واقعاً نورچشمی‌هایی هم داشت که باعث می‌شد به خیلی از ماها کار نرسد. امروز اما فضای سینمای کوتاه از لحاظ حمایتی بهتر شده است. امروز هم سازمان اوج حمایت می‌کند، هم انجمن سینمای جوان حمایت می‌کند و هم چند سازمان و نهاد در این زمینه بودجه حمایتی دارند.

حمایت‌ها بهتر شده اما هنوز آنگونه که باید و شاید نیست. شاید به نظر برسد ما فیلم‌کوتاهی‌ها همیشه در حال غر زدن هستیم اما این‌ها واقعیت است. ما همه فیلمسازان مستقل هستیم. خودمان کارمان را ساخته‌ایم و برایش تبلیغ کرده‌ایم اما اینگونه نیست که حمایتی هم وجود نداشته باشد، کسی که بخواهد با حمایت فیلم بسازد، مراکز متعددی هستند.

* برخلاف این حمایت ناچیز اما سینمای کوتاه همواره حضور بسیار خوبی در عرصه داخلی و بین‌المللی دارد و همین حضور هم غالباً مورد تأکید و توجه همه مدیران بوده است.

صادقی: می‌دانید چرا؟ چون کارتابل‌های‌شان را قطورتر می‌کند و عکس‌های یادگاری بیشتری می‌توانند بگیرند. در زمینه پخش فیلم کوتاه، حتی انجمن سینمای جوانان هم از تو حمایتی نمی‌کند و فقط خودت باید مدام بدوی تا به نتیجه برسی. دوستی داشتم که ۱۰۰ میلیون تومان هزینه فیلمش شد و ۱۲۰ میلیون تومان هزینه کرد برای پخش آن فیلم. یعنی به همان اندازه پخش یک فیلم می‌تواند هزینه داشته باشد، بعد هم که فیلم به سختی به یک رویداد بین‌المللی می‌رود و موفق می‌شود، همه یادشان می‌آید با آن عکس یادگاری بگیرند. در پایان سال هم می‌گویند این تعداد فیلم در عرصه بین‌المللی داشته‌ایم.

* اساساً رمز این موفقیت را در نبود حمایت مناسب چه می‌دانید، به‌خصوص که سینمای کوتاه ما در عرصه بین‌المللی موفق‌تر از سینمای بلند هم ظاهر شده و می‌شود.

نجفی مهر؛ یکی از دلایل این موفقیت‌ها می‌تواند تعدد تولید و تعدد حضور باشد. تعداد رویدادهای فیلم کوتاه در دنیا بیشتر از سینمای بلند است و این تعدد حضور طبیعتاً شانس موفقیت را هم بالاتر می‌برد.

* اما به نظر می‌رسد در عرصه فیلم‌کوتاه کمی جسورتر هم هستیم.

نجفی مهر: بالاخره در سینمای کوتاه، همه ما مستقلیم و همه چیز دست خودمان است. به همین دلیل آنچه دوست داریم را می‌سازیم. نمی‌دانم آیا امروز ممکن است فیلم کوتاه را به‌صورت مستقل بسازیم؟ شخصاً هنوز فیلم بلند نساخته‌ام و نمی‌دانم آیا می‌توانم ایده‌ای که در یک فیلم کوتاه دارم را در قالب فیلم بلند بسازم یا نه.

برجیان: درباره جشنواره‌های خارجی به این نکته هم توجه داشته باشید که مگر چند درصد بچه‌های فیلم‌کوتاه آثارشان را به جشنواره‌ها می‌فرستند؟ اصلاً چند درصدشان بلدند که فیلم پخش کنند. پخش فیلم خودش یک مسئله است. به خود من کاوه مظاهری حضوردر جشنواره‌های بین‌المللی را یاد داد. او مسیری را رفته بود که اگر من می‌خواستم برای آن هزینه کنم، ۵ برابر بودجه فیلمم باید هزینه می‌کردم. مقوله پخش، مقوله بسیار پیچیده‌ای است. معتقدم یک فیلم کوتاه، وقتی تمام می‌شود، تازه شروع می‌شود! به‌خصوص که به‌عنوان کارگردان همه کار برعهده خودمان است.

* که برخی بچه‌های فیلم کوتاه انرژی کم می‌آورند و از جایی به بعد کار را رها می‌کنند.

نجفی مهر: بحث کم آوردن نیست. اصلاً مگر ما پخش‌کننده تخصصی داریم؟ یادگیری این فرآیند زمان‌ّبر است. پخش‌کننده هم داریم. من برای همین فیلم «سقف کاذب» با چهار پخش‌کننده جلسه هم گذاشتم اما به نتیجه نرسیدم و احساس کردم خودم کارم را انجام دهم بهتر است.

برجیان: نکته همین است که خودت باید سر آخر کارت را انجام دهی. هیچکس برای تو دل نمی‌سوزاند. هیچکس هم فیلمت را به همه جشنواره‌ها ارسال نمی‌کند. مگر کاوه مظاهری تجربه‌های خود را به چند نفر می‌تواند منتقل کند؟ خود من به چند نفر این مسیر را آموزش دادم اما از خیرش گذشتند!

* چرا؟

برجیان: برای اینکه به‌شدت زمان‌بر است. کار سختی است. باید به زبان مسلط باشید. مسئله بعدی به‌واسطه حضور در جشنواره‌ها، آشنایی با برنامه‌ریزهای جشنواره‌های دیگر است. همین برنامه‌ریزها در گام‌های بعدی شروع می‌کنند فیلمت را به دیگران پیشنهاد کردن. من شخصاً شناختی از برخی از این رویدادها نداشتم. شناخت این مسیر بسیار سخت و پیچیده است و به همین دلیل ۹۰ درصد فیلمسازان آن را رها می‌کنند.

نجفی مهر: اتفاقاً تفاوت سینمای کوتاه ایران و جهان، در زمینه تولید نیست، در همین مرحله توزیع و پخش است.