سعید پوراسماعیلی در نشست تخصصی مجازی «سینمای تجربی و انجمن سینمای جوانان ایران» در روز پنجم از جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران گفت: در انجمن سینمای جوانان ایران روی میدان مین رفتیم تا هنرجویان و جوانان علاقه مند را با فیلم تجربی آشنا کنیم. فیلم تجربی باید بیشتر تقویت شود، الزاما نه برای اینکه فیلم تجربی بسازیم بلکه به این معنا که از قالب‌های رایج با هر تعبیری فاصله بگیریم.

به‌گزارش ستاد خبری سی و هشتمین جشنواره فیلم کوتاه تهران، نشست تخصصی مجازی «۳۸-۲۰» با محوریت «سینمای تجربی و انجمن سینمای جوانان ایران» با حضور سعید پوراسماعیلی‌ معاون فرهنگی و آموزش انجمن سینمای جوانان ایران، مسعود مددی کارگردان و مدرس سینما و عطا مجابی کارگردان و مدرس سینما در پردیس سینمایی «ایران مال» برگزار شد.

در ابتدای این نشست پوراسماعیلی‌ بیان کرد: امسال عمده تمرکز و فعالیت انجمن به موضوع «سینمای تجربی» معطوف شد، از همایش مطالعات فیلم کوتاه تا برگزاری بیست نشست تخصصی و کتاب‌هایی که در این مدت منتشر کردیم.
وی عنوان کرد: زمانی که معاون شدم بازخورد انجمن را دریافت کردیم از شورای آموزش هم آنچه در حوزه آموزش فیلم کوتاه کشور وجود دارد را بررسی کردیم تا اگر این حوزه نیاز به بازنگری دارد، کارهایش با اهداف ما شکل بگیرد. بچه‌هایی که به بخش آموزش آمدند، همه بچه‌های دست به دوربین و از بدنه سینما بودند و فضای فیلم کوتاه و سینما را به خوبی می‌شناختند. فیلم تجربی باید اهمیت بیشتری پیدا کند و نیاز به توجه بیشتری دارد. به همین ترتیب در شورای آموزش بحث زیادی شکل گرفت که برای اهمیت دادن به فیلم تجربی باید از چه قسمتی شروع کنیم؟ از آموزش گرفته تا تولید و فستیوال. به این فکر کردیم که انجمن چگونه می‌تواند فعالیت‌های فیلم تجربی را پررنگ‌تر کند؟ به همین ترتیب با فعالیت‌های آموزشی شروع کردیم بعد کارها را به بقیه مراحل پاس دادیم.

پوراسماعیلی‌ گفت: فیلم‌های تجربی امسال، نمونه‌ای از برنامه‌های ما در آموزش است چون ما تصمیم گرفتیم سرفصل های پشتیبانی و فیلم‌های هنرجویان دیده شود از همین رو این فیلم‌ها نمونه‌ای از مجموعه فعالیت‌های ماست.
در ادامه مسعود مددی بیان کرد: واقعیت این است که فیلم تجربی از اول چاله و یک میدان مین بود، ما در چاله بزرگی افتادیم و هرچه جلوتر رفتیم این روند سخت‌تر شد البته ذات فیلم تجربی همین است. ما اوایل یک نگرانی هم داشتیم چون سینمای تجربی نه در تعریف می‌گنجد و نه می‌شود برای آن اصولی تعریف کرد. بحث‌های زیادی در شوراهای آموزشی داشتیم تا به این نکته برسیم که این گونه سینمایی چه ضرورت‌هایی دارد. ضمن اینکه نمی‌شد رویکرد تاریخی فیلم تجربی را نقض کنیم. ما می‌خواستیم استعداد یابی کنیم، البته این به این معنی نبود که هرکسی دوره‌اش را تمام می‌کند فیلمساز شود، مگر در دانشگاه‌ها این اتفاق رخ می‌دهد؟ اینجا هم این اتفاق به این راحتی رخ نمی‌دهد ولی ما احتیاج داشتیم به زمینه‌ای که استعدادیابی بهتری کنیم. دیدیم فیلم تجربی فضا و رویکرد بازتری برای هنرجو است و فکر کردیم بهتر است این فضا برای آنها باز شود، به نوعی خودشان را توی آب بیاندازند و هرآنچه را که می‌خواهند به دست بیاورند. ماحصلش این شد که الان با همه اختلاف نظراتی که وجود دارد، فیلم‌های متعددی در این حوزه می‌بینیم اما اساسا ذات فیلم تجربی و خلاقیت همین اختلاف نظرات است، به همین دلیل این دعواها هم خوشایند و لذتبخش است. این موضوع تبدیل به ضرورتی شد و برایش دوره تعریف کردیم. این را هم باید بپذیریم که ماهیت انجمن با آموزشگاه‌های دیگر متفاوت است، ما با جامعه بزرگی مواجه بودیم که باید به آنها آموزش می‌دادیم، هر استانی ظرفیتی داشت که باید به آنها رسیدگی می‌کردیم.

وی ادامه داد: ماحصلش فعالیت‌های ما فیلم‌های ارزشمندی شده است، اگر ما به دنبال این بودیم که ذهن هنرجو را به سمت کنش خلاقه هدایت کنیم این اتفاق افتاده است ما تلنگری به حوزه خلاقیت زده‌ایم. نتیجه از نظر من با همه اختلاف نظرات فوق‌العاده بوده است.
پوراسماعیلی‌ گفت: در طراحی دوره درباره کارگاه مستندسازی هم اختلاف نظر وجود داشت، بچه‌های شورای آموزش می‌گفتند چرا باید چنین کارگاهی را بگذاریم وقتی فیلم داستانی را به بچه‌ها آموزش می‌دهیم؟ آنجا هم مصر بودم که هنرجو نباید تصور کند فیلم کوتاه فقط شامل فیلم داستانی می‌شود بلکه فیلم کوتاه شامل همه گونه‌هاست مصر بودم بچه‌ها با گونه‌های مختلف آشنا شوند، خوب یا بد خودم را در این اتفاق دخیل می‌دانم. ضمن اینکه کار این عرصه‌های تجربه نشده سخت است. بیشترین چالش در دوره هفت ماهه این بود که در پایان نمره چند به خودمان می‌دهیم، حتی در آن زمانی که می‌خواستیم طرح فیلم تجربی را تصویب کنیم این سوال مطرح بود که اساسأ این موضوع قابل آموزش است. ما روی چنین میدان مینی رفتیم که بچه‌ها را با این حوزه آشنا کنیم.
وی افزود: الان در سال ۱۴۰۰ با تلاشی که کرده‌ایم فیلم کوتاه را از ریل خارج شده می‌دانم، فیلم کوتاه را سکانسی از یک فیلم بلند می‌دانم، به این معنا که پول را دور نمی‌ریزیم، دنبال فیلم‌هایی هستیم که خیال‌پردازی و سینمای قصه‌گو را شیرین تر کرده است پس در طراحی آن اشتباه نکرده‌ایم. اگر در سال‌های پایان این دهه دست به ارزیابی بزنیم همچنان می‌گویم کار اشتباهی نکردیم و فیلم تجربی باید بیشتر تقویت شود، الزاما نه برای اینکه فیلم تجربی بسازیم بلکه به این معنا که از قالب‌های رایج با هر تعبیری فاصله بگیریم. من روی این موضوع اصرار داشتم و فکر می‌کنم اصرار درستی است.
پوراسماعیلی‌ با بیان خاطره‌ای توضیح‌ داد: یادم است یکی از فیلمسازان خوب سینمای بلندمان در جشنواره‌ای داور بود، من فیلم ساخته بودم و می‌گفتم چقدر خوب است که شما در اینجا هستید، کارها را داوری کردید و… اما او گفت منتی سر شما ندارم چون در این مدت من از شما یاد می‌گیریم. پس چقدر خوب است که فیلم کوتاه به سینمای بلند پیشنهاد می‌دهد.
مددی هم بیان کرد: یادم است وقتی می‌خواستیم سر فصل فیلم تجربی را بنویسیم با پیچیدگی‌هایی مواجه شدیم، باید چه می‌کردیم، باید این ماجرا را به ماهیت فیلم کوتاه تجربی ارجاع می‌دادیم و سعی کردیم روش هایی یاد بگیریم که آن هم تجربی است. چون هنرجو نباید خود را در فضای بسته‌ای ببیند. به لحاظ فکری در هیچ قاعده ای نیاید و اتفاقا از هرآنچه او را در قاعده می‌گذارد، دوری کند. ما به اینجا رسیدیم که شاید بهتر است هنرجو ذهنش خالی باشد و یا هرآنچه را می‌داند از ذهنش حذف کند چون این حوزه تفاوت خیلی شگرفی با آنچه که درباره سینما یاد گرفتیم، دارد. ما باید به هنرجو یاد می‌دادیم به مسایل جور دیگری نگاه کند. که این کار را دشوار می کرد. ما باید می‌گفتیم به رویاها و کابوس‌های خود پناه ببرید تا از این طریق به فیلم تجربی نزدیک شوید به روشی رسیدیم و دیدیم این روش جواب می‌دهد، بازخوردهای خوبی از دفاتر گرفتیم که ما را در این زمینه پخته تر کرد. به پکیچی رسیدیم و آن را کامل تر کردیم البته جا دارد باز هم نکاتی به این پکیج اضافه شود ما به ایده‌های جدید نیاز داریم.

مددی بیان کرد: حتی آموزش فیلم تجربی هم نوین است، ما نیاز داشتیم روی آموزش سنتی خط بزنیم، هنرجو باید می‌فهمید که خودش در موقعیت استاد است، باید صحبت کند و… آموزش هم در ادامه تعاملی شد، دیگر آن مدل آموزش صرف تغییر کرد. فیلم تجربی می‌گوید فضا پر شروشور و جنس آموزش آن هم متفاوت است.
پوراسماعیلی‌ درباره رویکرد آموزشی هم توضیح داد: ۱۰۰ نشست تخصصی طی پنج سال ارایه شده است که از همه بچه‌های آموزش تشکر می‌کنم. ماهیت آموزش دادن فیلم کوتاه تجربی متفاوت است. می‌خواهم بگویم ما در طراحی دوره هر بار باید بازنگری کنیم ولی در اینکه می‌شود با آموزش در حوزه سینمای تجربی ورود و ایجاد جریان کرد، همچنان مصر هستم. من در سه دوره المپیاد درگیر بودم تا ببینیم در دبیرستان ها، در آن مقطع سنی می‌شود چه کسانی را پیدا کرد که متفاوت می‌بینند. تلاش ما در حوزه آموزش شاید نام «تربیت» به خود بگیرد تا آموزش. ما در این حوزه، هنرجو را محور قرار می‌دهیم چون در سطح تجربه اصلا استادی وجود ندارد. به طوری که در روز اول هنرجو می‌تواند ثابت کند بسیار خلاق‌تر است. ما درواقع می‌گوییم هرچه قاعده وجود دارد را رها کنید خواب خود را ملاک قرار دهید.
وی در ادامه ضمن ارایه تجربیات خود در حوزه آموزش به هنرجویان بیان کرد: ما در فرم‌هایی که به مربی می‌دهیم تا در پایان دوره پر کند، می‌گوییم هنرجوی فعال و خلاق خود را معرفی کنید اینگونه عملا این دو را از هم تفکیک می‌کنیم چون ممکن است آن هنرجوی فعال، هنرجوی خلاق نباشد، ممکن است آن هنرجوی خجالتی خلاق تر باشد تلاش ما در آموزش این است که حواسمان به همه جوانب باشد.
مددی هم گفت: شاید آن انتظاراتی که برای منتقدان و دیگران ایجاد کردیم، درست نیست. واقعیت این است که آموزش فیلم تجربی خیلی سخت است اساسا آموزش خلاقیت خیلی سخت و خیلی شخصی است. انتظار این نیست که هر آن‌کسی که به دوره‌ها می آید حتما فیلم تجربی تولید کند بلکه می‌خواهیم وارد مسیر کنش خلاقه شود. خلاقیت در همه جا کار سختی است. ما سطحی از تفکر داریم که تفکر عقلانی است و درباره مفاهیم آگاهانه بحث می‌کند اما ما الآن درباره جهان ناخودآگاه صحبت می‌کنیم آنجا نمی‌شود چیزی را دقیق تعریف کرد که اتفاقا همان جاست که خلاقیت شکل می‌گیرد.
پوراسماعیلی‌ هم توضیح داد: در سیستمی که آموزش ریاضی وار می‌دهیم، چقدر به رشد آن کمک کرده‌ایم؟ پس انتظار داریم از امر خلاقه پاسخ خوب و محصولات خوب بگیریم؟ این خیلی غیرمنصفانه است. حتی اگر تلنگرهایی‌ زده باشیم باید راضی باشیم که نتیجه‌ای گرفتیم حتی اگر در پنج سال یک فیلم هم به دست آمده باشد، خوب است. همین که تلنگرهایی بزنیم خوب است. پس نباید سختگیرانه رفتار کنیم.‌ باید به این تعریف برسیم که نمی‌خواهیم در انجمن به بیانیه برسیم و بگوییم فیلم تجربی چه چیزی است. ما به سهم خودمان می‌توانیم بگوییم برای رسیدن به فیلم تجربی چنین طرحی را طراحی کرده‌ایم، پس ادعای عجیب و غریب درباره این حوزه نداریم فقط شرایط را فراهم می‌کنیم بچه‌ها در این حوزه فعالیت کنند.
مددی سپس عنوان کرد: در اینکه ما با فضای بصری مواجه‌ایم تردیدی نیست ولی به نظر نمی‌آید ماهیت فیلم تجربی نیاز داشته باشد که قاعده‌ای را بشناسد تا آن را بشکند. کارش شکستن آن قاعده‌ها نیست بلکه فیلم تجربی خطاناپذیر و تعریف ناپذیر است. زبان نویی در آن خلق می‌شود و دایما این کاوش وجود دارد.
پوراسماعیلی‌ اظهار کرد: آیا باید جلوی جوانی را که شعر نو می‌گوید گرفت و گفت تو در جایگاهی نیستی که شعر بگویی؟ او را بترسانیم؟ پس در حوزه تجربی تعریف خودمان را روشن می‌کنیم باز هم بیانیه صادر نمی‌کنیم. می‌شود از هنرجویی که چیزی از زبان سینما نمی‌داند خلاقیت‌های بسیار سراغ داشت.

سی وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران تا ۲ آبان ۱۴۰۰ (۱۹ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۱) در حال برگزاری است. این رویداد برای اولین‌بار در تاریخ سینمای ایران واجد شرایط تایید آکادمی اسکار شناخته و معرفی شده است.