بررسی مقوله ژانر در سینمای ایران نیازمند بررسی جوانب بسیاری است که بر تولید و ارائه یک فیلم بهعنوان محصول هنری سایه میاندازد. بدیهی است فارغ از نگاه نظری ژانر در سینما، پیچیدگیهای چرخه تولید و ساختار ارائه فیلم در سینمای ایران امری است که رویکرد سینماگران به ژانر را وطنی و بومی میکند و طبیعتاً با معیارهای جهانی فاصله زیادی دارد.
سینمای ایران دست کم در چهل سال اخیر تجربههای موفقی در زمینه ژانر نداشته است و اصطلاحی با عنوان سینمای تکژانری که اخیرا بیشتر به گوش میخورد، تا اندازه زیادی درست بهنظر میرسد. در این میان نباید تلاشهای پراکنده و تکموردی بعضی از فیلمسازان را نادیده گرفت اما آن چه که مشخص است، در سینمای ایران رویکرد سیستماتیک و اصولی به ژانر نداشتهایم و هیچگاه موج صحیحی در این مسیر به حرکت در نیامده است. حتی تجربههای کمرنگِ تمایل به ژانر را نیز باید ذیل سینمای اجتماعی ایران جستجو کرد، چراکه در تاریخ سینمای ایران فیلمهای فانتزی، ترسناک و علمی تخیلی و ژانرهای دیگر بسیار نادرند.
به نظر میرسد سینمای ایران فرصت آزمون و خطا و امکان تعامل دو سویه با مخاطب را از دست داده است و در عرصه محدود عرضه و تقاضا، مسیر رایجی که دنبال میکند بهصرفهتر و کمخطرتر است. از سوی دیگر محدودیتهای فرهنگی جامعه ایرانی، بروز اندیشههای ژانری را در بیشتر موارد اخته میکند و سینماگران هم خیلی حوصله خلاقیت و چالشهای پیش رو را ندارند.
اما به واسطه اتکای سینمای کوتاه به آکادمی و زیباییشناسی هنری و با توجه به مخاطب اندکی که آن را دنبال میکند، اصولا باید عرصه بروز ژانر را بیشتر در فیلم کوتاه جستجو کرد و تا حدودی هم آزادی ذاتی فیلم کوتاه، این امکان را فراهم کرده است.
سینمای کوتاه ایران در چندسال اخیر از صدمات سینمای بدنه بینصیب نمانده است و دلایل بسیاری باعث شده سینمای کوتاه و فیلمهای کوتاه ایرانی روز به روز بیشتر شبیه فیلمهای رایج سینمای بدنه بشوند. از این گذشته، فیلمسازان فیلم کوتاه یا بودجه اندک تولید خود را از ارگانهای دولتی فراهم میکنند که علاقهای به ژانر ندارند یا با بودجه خصوصی اقدام به تولید فیلم میکنند که در این حالت هم بیشتر به مکانیزمهای جشنوارههای خارجی وابسته هستند و متأسفانه اغلب جشنوارههای خارجی نیز انتظار سینمای ژانر از سینمای ایران ندارند و به تجربه میتوان گفت بیشتر به دنبال فیلمهای اگزوتیک هستند. به عبارت دیگر، سفارش دهندههای اصلی فیلم کوتاه به دنبال ژانر نیستند!
با توجه به دلالتهایی که مطرح شد سینمای ژانر همواره خارج از گود است و حرکت به سمت ژانر ریسک را بالا میبرد. مسؤولان باید در سیاستگذاریهای خود با توجه کردن به ژانر، سینمای ایران را در سالهای آتی از سندرم سینمای صرفاً اجتماعی نجات داده و خون تازهای را به رگهای سینمای ایران تزریق بکنند. شاید دو راهکار برگزاری جشنواره تخصصی ژانر و اختصاص بودجههای واقعی و تشویقی به فیلمهای کوتاه ژانری، در گام اول فرصت تنفس را برای ژانر در سینمای کوتاه ایران فراهم کند.